HÀNH ĐỘNG NGU MUỘI CỦA VIỆC MÀI GẠCH LÀM KÍNH (MA CHUYÊN TÁC KÍNH)
MÃ TỔ ĐẠO NHẤT
Trong số đệ tử của Lục Tổ Huệ Năng đại sư có hai vị thiền sư ưu tú, đó là Nam Nhạc Hoài Nhượng và Thanh Nguyên Hành Tư. Thanh Nguyên thiền sư có đệ tử là Thạch Đầu Hy Thuyên, còn Nam Nhạc thiền sư thì có Mã Tổ Đạo Nhất. Thạch Hầu Hy Thuyên thiền sư đã truyền bá thiền pháp ở Hồ Nam một cách rực rỡ, còn Mã Tổ Đạo Nhất thiền sư thì hoằng dương ở vùng Giang Tây. Có thể nói, Thiền tông của Trung Quốc đã do bốn vị thiền sư là Nam Nhạc, Mã Tổ, Thanh Nguyên và Thạch Đầu mà Thiền tôn đã rực sáng một cách dị thường.
Mẫu chuyện dưới đây là mẫu chuyện có liên quan đến Mã Tổ Đạo Nhất (709-788) khi ngài còn tu hành dưới môn hạ của Nam Nhạc Hoài Nhượng.
Trong truyền thuyết, Mã Tổ thiền sư là người có vóc hình khôi vũ “Ngó như hổ, đi như trâu, lưỡi thè khỏi mũi, chân đạp thành chữ”. Khi ngài còn là môn hạ của Hoài Nhượng hằng ngày đều rất tinh cần và thường ngồi xếp bằng tham thiền nhập định. Mãi đến một hôm, Hoài Nhượng thiền sư hỏi Mã Tổ:
“Ngươi làm gì đó?”
“Ngồi thiền mà!”
“Tại sao phải ngồi thiền?”
“Vì muốn thành Phật”.
Hoài Nhượng thiền sư nghe câu trả lời của Mã Tổ, liền ngồi xuống bên cạnh Mã Tổ, tiếp đó ngài nhặt những thớt gạch chất kế bên chân chẳng nói chẳng năng gì, cứ cắm cúi mài gạch trên đá.
Trông thấy cử chỉ quái gở của sư phụ, Mã Tổ giật mình hỏi:
“Sư phụ! Ngài làm gì thế?”
“Mài gạch”.
“Tại sao mài gạch?”
“Vì muốn mài gạch thành gương soi”.
“Nhưng bạch sư phụ! gạch có mài thế nào cũng không thể thành kiếng gương được!”
“Ồ, vậy sao? Nếu ngươi hiểu rõ đạo lý này, tại sao ngươi còn muốn ngồi thiền để thành Phật? Tọa thiền cũng không thể thành Phật đâu!”
Mã Tổ nhất thời đã không lời đáp lại.
Một lát sau, Mã Tổ lại thỉnh giáo với Hoài Nhương thiền sư:
“Đệ tử phải làm thế nào?”
“Một người đang khiển xe bò, xe bò bất động, theo ngươi nên dùng roi đánh xe, hay dùng roi đánh bò?”
Mã Tổ hoát nhiên tức khắc đại ngộ. Nguyên là mình cứ mãi làm công việc lấy roi đánh xe, một hành vi xuẩn ngốc. Cũng nhờ cơ duyên này mà sau đó Mã Tổ đã kế thừa y bát của Hoài Nhượng.
Đoạn đối đáp này đối với chúng ta có phần nan giải. Đại khái thì dụng ý mài gạch của Hoài Nhượng là để khơi dậy cái đạo lý ngồi thiền vô dụng của Mã Tổ? Bề ngoài thì bảo rằng ngồi thiền là vô dụng, nhưng thực tế có đúng như thế không?
Biểu đạt của Hoài Nhượng kỳ thực chỉ muốn sửa đổi lại kiến giải sai lầm “Ngồi thiền tức có khai ngộ thành Phật” của Mã Tổ. Thật vậy, vì mọi người đều có Phật tánh, nên có thể nhờ vào phương thức ngồi thiền mà kiến tánh thành Phật. Nhưng, nếu cứ bảo thủ rằng ngồi thiền thì sẽ có thể thành Phật, thành Tổ, thì phải chăng đó chính là một loại chấp trước? Như thế, không những ngồi thiền dã không thể giải thoát mà trái lại còn bị phương pháp tọa thiền ràng buộc. Hoài Nhượng thiền sư đã giảng dạy quan niệm quan trọng này cho Mã Tổ.
Ví như những người làm việc ở Nhật Bổn, công tác luôn luôn được đạt lên hàng đầu. Nhất là những người đảm nhiệm chức vụ trung cấp trở lên, ngày đêm thường phải cắm cúi trong công tác mà không tự biết. Tuy nhiên chính nhờ sự nhiệt tình công tác này đã biến đổi cục diện Nhật Bản trở nên một quốc gia siêu cường về kinh tế, nhưng, cũng vì thế mà bị các nhân sĩ Âu Mỹ phê bình là “Động vật kinh tế”.
Đối với “Động vật kinh tế” của người Nhật, thì rõ ràng lời của Hoài Nhượng thiền sư đã gọi họ quay về “Nhân tính”. Công tác cố nhiên rất trọng yếu, nhưng không thể vì đó mà biến thành nô lệ của công tác. Theo ví dụ của Hoài Nhượng thiền sư, thì chẳng khác nào người khiển xe bò đã không đánh bò mà cứ đánh xe, quả thật đây chính là một việc làm điên đảo.
Nhưng, phải chăng khi bị phê bình là một “Động vật kinh tế” thì lại bỏ bê toàn bộ trách nhiệm công tác? Cũng thế, tọa thiền để mong thành gương soi, nói thế phải chăng cho rằng tọa thiền là điều hoàn toàn không có ý nghĩa? Nếu nghe lời của Nam Nhạc thiền sư mà giải thích như thế thì bị rơi vào tình trạng đổi thay quá quắt.
Điểm khó của thiền là chỗ này.
Chấp trước vào việc tọa thiền không thành Phật đã đành, nhưng nếu không tọa thiền thì cũng không thể thành Phật. Phàm mọi sự đều nên hành trì theo lý Trung đạo. Đối với thiền biết một mà giải nữa là việc hết sức nguy hiểm.
Trong điển tịch thiền học, đã có hai đoạn liên quan đến sự vấn đáp của Mã Tổ thiền sư, đó là nhắm vào câu hỏi “Thế nào là Phật” để khai triển. Do ở nội dung trả lời khác nhau, nên khi nghe qua có thể khiến cho người nghe thu thập ít nhiều.
Một tăng nhân hỏi Mã Tổ:
“Thế nào mới gọi được là Phật?”
Mã Tổ trả lời:
“Tức tâm tức Phật”.
“Tức tâm tức Phật”, có nghĩa “Tâm tức là Phật, Phật tức là tâm”. Nhưng khi một tăng nhân khác cũng khỏi cùng một vấn đề, Mã Tổ lại trả lời:
“Phi tâm phi Phật”.
“Phi tâm phi Phật”, tức là phủ định câu “Tức tâm tức Phật” như đã dìễn thuật ở trên. Sự thật, tâm tức là Phật, có lẽ vì muốn tránh sự thiên chấp ở tâm quá đáng, có nghĩa là đạo lý của Phật mà bị tâm sở sai khiến nên biến thành một vật nô lệ của tâm, cho nên Mã Tổ thiền sư mới trả lời như thế?
Tôi xin lấy bản thân tôi làm thí dụ: Tôi thường bị đứa con của tôi chất vấn:
“Có lúc ba nói chuyện quá mâu thuẩn!”
“Ồ! Mâu thuẩn thế nào?”
“Mấy ngày trước ba nói với con, gát bài lại cũng không quan hệ gì, ba bảo đừng nên quá chú ý đến bài vở của nhà trường. Nhưng tại sao vừa rồi ba lại bảo con phải ngoan ngoãn cố công đọc sách?”
Con tôi mới học lớp 6, mà đã mạnh dạn kháng nghị với tôi. Tôi đáp:
“Không có chỗ nào mâu thuẩn cả!”
“Nhưng rõ ràng là ba đã nói không dụng công cũng chẳng sao mà!”
“Đúng, ba có nói như vậy”.
“Thế thì tại sao đêm nay ba lại nói khác? Bao bảo hãy ngoan ngoãn dụng công đọc sách”.
“Ba thấy chưa, điều đó không phải mâu thuẫn sao?”
“Không! chẳng mâu thuẫn. Có lẽ nghe qua con cảm thấy mâu thuẫn, nhưng đứng trên lập trường của ba, một chút cũng không có điểm nào mâu thuẫn”.
Thực ra, tiểu học sinh làm gì biết được đạo lý này? Nghĩ đến đây, bên tai tôi dường như có lời nói của Mã Tổ đang văng vẳng:
Tức tâm tức Phật.
Phi tâm phi Phật.
Không mâu thuẫn tí nào.
———
Trích: Bước vào thiền cảnh
Chương II: Hướng cao Tăng học tập thiền tâm
Tác giả: Hirosachiya
Dịch giả: Thích Viên Lý